Στη δεκαετία του 1880, στην περίοδο της πρώτης βιομηχανικής κρίσης, σημειώνεται ραγδαία ανάπτυξη του εργατικού κινήματος στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στο διάστημα αυτό πραγματοποιούνται οι πρώτες μεγάλες απεργίες, οι οποίες αντιμετωπίζονται με ιδιαίτερη σκληρότητα από το κράτος και τους εργοδότες. Το αμερικανικό προλεταριάτο αναδεικνύεται σε εμπροσθοφυλακή του διεθνούς εργατικού κινήματος για την καθιέρωση του 8ωρου.
Η Βόρεια Αμερική αποτελεί “πεδίον δόξης λαμπρόν” για τους καπιταλιστές. Είναι η εποχή που χαρακτηρίζεται από τη συσσώρευση κεφαλαίων σε όλο και λιγότερα χέρια. Το Σικάγο αποτελούσε το μεγαλύτερο βιομηχανικό κέντρο. Οι εργάτες της χώρας βρίσκονταν στα όρια της εξαθλίωσης, εργάζονταν ήλιο με ήλιο και οι αμοιβές τους έφταναν ίσα για να επιβιώσουν.
Η νεοσύστατη Αμερικανική Ομοσπονδία Εργασίας προσπαθούσε να συσπειρώσει τους εργάτες της χώρας και το κατάφερε, προβάλλοντας ως κύριο αίτημα τη διεκδίκηση του οκτάωρου. Στο συνέδριό της το 1884 ομόφωνα εγκρίθηκε ένα ψήφισμα που πρότεινε τη διοργάνωση πανεργατικής συγκέντρωσης την Πρωτομαγιά του 1886 για την καθιέρωση του οκτάωρου.
«Η 1η του Μάη ήταν μια θαυμάσια ημέρα. Ολα ήταν ήσυχα: Tα εργοστάσια άδεια, οι αποθήκες κλειστές, τα φορτηγά βαγόνια αχρησιμοποίητα, οι δρόμοι έρημοι, οι οικοδομές παρατημένες δεν έβγαινε καπνός από τα φουγάρα των εργοστασίων και οι μάντρες των ζώων σιωπηλές. Ηταν Σάββατο, εργάσιμη μέρα. Ομως οι εργάτες γελώντας, κουβεντιάζοντας και ντυμένοι με τα καλά τους, κατευθύνονταν, μαζί με τις γυναίκες και τα παιδιά τους, στη λεωφόρο Μίτσιγκαν. Ο δρόμος είχε αποκτήσει ατμόσφαιρα γιορτής. Γύρω στους 340.000 εργάτες διαδήλωναν σε όλη τη χώρα. Περίπου 190.000 είχαν κατέβει σε απεργία. Στο Σικάγο 80.000 απεργούσαν για το οχτάωρο και οι περισσότεροι είχαν συγκεντρωθεί και περίμεναν να αρχίσει η διαδήλωση.
Η διαδήλωση άρχισε, οι χιλιάδες ξεκινούσαν την πορεία και ο καθένας ένιωθε μέσα του τη δύναμη, την τεράστια δύναμη της αλληλεγγύης. Τα παιδιά συχνά έφευγαν από τους γονείς και έτρεχαν μπροστά. Ολοι γελούσαν με μιαν αλλόκοτη αγαλλίαση. Συνέχεια κοιτούσαν πίσω το συμπαγή όγκο που βάδιζε και ήταν σαν να έβλεπαν το σύμβολο της δύναμης των ενωμένων εργατών. Σε ένα ατέλειωτο πλήθος οι Ιππότες της Εργασίας και η Αμερικανική Ομοσπονδία Εργασίας, οι Βοημοί, οι Γερμανοί, οι Πολωνοί, οι Ρώσοι, οι Ιρλανδοί, οι Ιταλοί, οι μαύροι, οι παλιοί καουμπόηδες, που τώρα δούλευαν στις μάντρες με τα ζώα. Υπήρχαν καθολικοί, προτεστάντες και εβραίοι, αναρχικοί και ρεπουμπλικάνοι, κομμουνιστές και δημοκρατικοί, σοσιαλιστές, οπαδοί του μοναδικού φόρου και απλοί άνθρωποι, όλοι αποφασισμένοι στη διεκδίκηση του οχτάωρου.
Δεν έγινε αιματοχυσία, ούτε επαναλήφθηκε η Παρισινή Κομμούνα. Χωρίς την έξαψη του πρωινού, οι άντρες της εθνοφρουράς γύριζαν τώρα σπίτια τους με αμήχανο ύφος. Οι στολές τους φάνταζαν άσχημα μέσα στο πλήθος των πολιτών, πολλοί από τους οποίους είχαν πάρει μέρος στη διαδήλωση». (Ρίτσαρντ Ο. Μπόγιερ – Χέρμπερτ Μ. Μόρε, «Η άγνωστη ιστορία του εργατικού κινήματος των ΗΠΑ», εκδόσεις ΣΕ, σελ: 152 – 155).
Τη Δευτέρα, 3 Μάη, η απεργία απλώθηκε και πολλές χιλιάδες εργατών του Σικάγου κατάκτησαν το 8ωρο, ενώ η Επιτροπή Πολιτών εξακολουθούσε να υποστηρίζει ότι κάτι πρέπει να γίνει. Η αστυνομία χτύπησε αλύπητα απεργούς εργάτες που διαδήλωναν ενάντια στους 300 απεργοσπάστες στο εργοστάσιο θεριστικών μηχανών του «Μακ Κόρμικ». Εξι εργάτες σκοτώθηκαν και 30 τραυματίστηκαν.
Την επομένη, στις 4 του Μάη, οργανώνεται μια συγκέντρωση διαμαρτυρίας στη συνοικία Χαϊμάρκετ του Σικάγου. Μιλούν ο Πάρσονς, ο Σπις και ο Σάμουελ Φάιλντεν. Η συγκέντρωση εξελίσσεται ομαλά. Ο δήμαρχος του Σικάγου, Κάρτερ Χ. Χάρισον, που είναι παρών, αποφασίζει να μην επέμβουν οι αστυνομικές δυνάμεις, που έχουν πάρει θέσεις γύρω από την πλατεία.
Οταν, όμως, ο δήμαρχος απομακρύνεται λίγο προτού τελειώσει η συγκέντρωση, 180 αστυνομικοί ορμούν να διαλύσουν με τη βία τη συγκέντρωση, που είχε αρχίσει ήδη να αυτοδιαλύεται. Εκείνη τη στιγμή, εκρήγνυται μια βόμβα. Η αστυνομία αρχίζει να πυροβολεί αδιακρίτως εναντίον του πλήθους. Η αντίδραση έχει, επιτέλους, αυτό που επιθυμούσε από πολύν καιρό.
Η δίκη παρωδία
Σ’ ολόκληρη τη χώρα, αρχίζει ένα άγριο κυνηγητό. Σοσιαλιστές, συνδικαλιστές, εφημερίδες εργατών κηρύσσονται εκτός νόμου. Στις 21 του Ιούνη του 1886, αρχίζει μια δίκη που τελειώνει με την καταδίκη σε θάνατο τεσσάρων ηγετικών στελεχών του εργατικού κινήματος, των Πάρσονς, Σπις, Ενγκελ και Φίσερ. Σ’ αυτούς φόρτωσαν την απόπειρα με τη βόμβα. Οι ένορκοι δήλωναν ανοιχτά πριν από τη δίκη ότι τους θεωρούν ενόχους. Από τους μάρτυρες, άλλοι δωροδοκούνται, άλλοι υποχρεώνονται να προβούν σε ψεύτικες μαρτυρίες, τρομοκρατούνται, προπαρασκευάζονται κάτω από πίεση, οι αντιθέσεις που παρουσιάζονται δεν αποσαφηνίζονται.
Οι Αύγουστος Σπάις, Αντολφ Φίσερ, Τζορτζ Ενγκελ, Αλμπερτ Πάρσον καταδικάστηκαν σε απαγχονισμό και τους κρέμασαν στις 11 Νοεμβρίου 1887.
Η αλήθεια στο φως
Το 8ωρο κερδήθηκε…
Η θυσία των πρωτοπόρων εργατών δεν πήγε χαμένη. Το οκτάωρο κερδήθηκε, ο αγώνας τους έφερε αποτελέσματα…
Το 1888 η Αμερικανική Ομοσπονδία Εργασίας ψήφισε να συνεχιστεί ο αγώνας και όρισε την Πρωτομαγιά του 1890 σαν μέρα δράσης. Το 1889 στο 2ο Συνέδριο της Δεύτερης Διεθνούς πάρθηκε η οριστική απόφαση για την κήρυξη της Πρωτομαγιάς σαν μέρας αγώνα και απεργίας.
Το 1919 ψηφίζεται στην Ουάσιγκτον η Πρώτη Διεθνής Σύμβαση Εργασίας από τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας και ορίζει ότι περιορίζονται οι ώρες εργασίας στη βιομηχανία σε 8 ώρες την ημέρα και σε 48 τη βδομάδα.
Ετσι γεννήθηκε η παγκόσμια εργατική Πρωτομαγιά μέσα απ’ τον αγώνα με κεντρικό σύνθημα: “Οκτώ ώρες δουλειάς, οκτώ ώρες ανάπαυση και μόρφωση, οκτώ ώρες ύπνο”.
Η πρώτη Πρωτομαγιά στην Ελλάδα
Εκεί όπου βρίσκεται σήμερα το Καλλιμάρμαρο Στάδιο γιορτάστηκε η πρώτη στην Ελλάδα Εργατική Πρωτομαγιά, στις 2 Μάη του 1893, με οργανωτή τον Σταύρο Καλλέργη και τον Κεντρικό Σοσιαλιστικό Σύλλογό του που ιδρύθηκε στις 20 Ιούλη του 1890.
Η απόφαση για το γιορτασμό της Πρωτομαγιάς του 1893 πάρθηκε στη συνεδρίαση του Κεντρικού Σοσιαλιστικού Συλλόγου στις 21 Φλεβάρη του ιδίου έτους. «Απεφασίσθη -αναφέρεται στο πρακτικό της συνεδρίασης- όπως εκλεγή επιτροπή και επιδοθή αποκλειστικώς διά της εορτής της 1ης Μαΐου, γενομένης δε μυστικής ψηφοφορίας εξελέγησαν ως εξής: Καλλέργης, Νάγος, Συνοδινός και Χριστόπουλος».
Επειδή η 1η Μάη του 1893 έπεφτε ημέρα Σάββατο, οι διοργανωτές αποφάσισαν να γιορτάσουν την Παγκόσμια ημέρα της Εργατικής Τάξης την επομένη, 2 Μάη που ήταν Κυριακή «όπου οι εργάται θα δυνηθώσι να λάβωσι μέρος σ’ αυτήν».
Οπως ακριβώς είχε καθοριστεί, στις 2 Μάη του 1893, ημέρα Κυριακή και ώρα 5μ.μ. οι Σοσιαλιστές της ομάδας Καλλέργη και εργαζόμενοι συγκεντρώθηκαν στο Στάδιο όπου και γιόρτασαν αγωνιστικά την παγκόσμια ημέρα της Εργατικής Τάξης. Οι πληροφορίες στον Τύπο της εποχής παρουσιάζουν μεγάλη απόκλιση αναφορικά με τον αριθμό των συγκεντρωμένων, οπότε και δεν είναι εύκολο να αποφανθεί κάποιος σήμερα με ακρίβεια πάνω σ’ αυτό το ζήτημα. Ο «Σοσιαλιστής» του δευτέρου 15ήμερου του Μάη 1893 κάνει λόγο για πάνω από 2 χιλιάδες συγκεντρωμένους.
Αντίθετα, η «Εφημερίς» παρουσίασε ένα κοινό που δεν ήταν πάνω από 200 άτομα. «Οι πλείστοι εξ αυτών ήσαν εργάται, ευπρεπώς κατά το πλείστον ενδεδυμένοι, με ερυθράς κονκάρδας επί της κομβιοδόχης, και πολύ ήσυχοι άνθρωποι. Αυτοί είναι οι πρώτοι σοσιαλισταί εν Ελλάδι, και συνήλθον χθες εις το πρώτον αυτών εν Αθήναις συλλαλητήριον». Τέλος, η «Ακρόπολις» του Βλάση Γαβριηλίδη σημείωνε στο δικό της ρεπορτάζ στις 3 του Μάη 1893: «Είχομεν χθες και συλλαλητήριον σοσιαλιστών εις το αρχαίον στάδιον. Συνήχθησαν πλείστοι εργατικοί άνθρωποι και άλλοι κύριοι εμφορούμενοι υπό των σοσιαλιστικών αρχών, φέροντες όλοι ερυθράς κονκάρδας επί της κομβιοδόχης των και ήκουσαν τον σοσιαλιστήν κ. Καλλέργην, όστις υπεστήριξεν την αργίαν της Κυριακής διά τους εργάτας, τον περιορισμόν των εργασίμων ωρών εις οκτώ και την αλληλοβοήθειαν των εργατών. Εις το συλλαλητήριον επεκράτησε πλήρης τάξις».
Οπως ήδη αναφέρεται στα δημοσιεύματα του Τύπου της εποχής, ομιλητής στην πρωτομαγιάτικη συγκέντρωση του 1893 ήταν ο Σταύρος Καλλέργης, ο οποίος μεταξύ άλλων είπε: «Ο σκοπός της συναθροίσεώς μας ενταύθα είναι να υπογράψωμεν ψήφισμα διά να δοθή εν καιρώ εις την Βουλήν. Το ψήφισμα δε έχει ως εξής: Συνελθόντες σήμερον την 2 Μαΐου ημέραν Κυριακήν και ώραν 5 μ.μ. εν τω Αρχαίω Σταδίω οι κάτωθι υπογεγραμμένοι μέλη του “Κεντρικού Σοσιαλιστικού Συλλόγου” και υπό μισθόν πάσχοντες εψηφίσαμεν:
Α) Την Κυριακήν να κλείωσι τα καταστήματα, καθ’ όλην την ημέραν, και οι πολίται ν’ αναπαύωνται.
Β) Οι εργάται να εργάζωνται 8 ώρας την ημέραν.
Γ) Ν’ απονέμηται σύνταξις εις τους εκ της εργασίας παθόντας και καταστάντας ανικάνους προς διατήρησιν εαυτών και της οικογενείας των.
Δ) Το συμβούλιον του “Κεντρικού Σοσιαλιστικού Συλλόγου” να επιδώση το ψήφισμα εις την Βουλήν.
Οι παραδεχόμενοι το ψήφισμα ας υπογράψουσιν αυτό. Δεν πιστεύω δε να υπάρχη τις ενταύθα ο οποίος να μη παραδέχεται τας σοσιαλιστικάς ιδέας και το ψήφισμα. Η συνάθροισίς μας ενταύθα σήμερον έχει παγκόσμιον χαρακτήρα…». Ο Καλλέργης αναφέρθηκε ακόμη στο ζήτημα της ιστορίας του γιορτασμού της Πρωτομαγιάς στην Ελλάδα και διεθνώς, σημείωσε την πρόοδο που είχε κάνει το σοσιαλιστικό κίνημα στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια και υπογράμμισε ως άμεσους στόχους πάλης του κινήματος τη βελτίωση της θέσης των εργατών και τη διάδοση των σοσιαλιστικών ιδεών. Υστερα από την ομιλία του Καλλέργη – πάντα κατά το ρεπορτάζ του «Σοσιαλιστή» – συγκεντρώθηκαν μέσα σε μισή ώρα 500 υπογραφές κάτω από το ψήφισμα.
Η συγκέντρωση των υπογραφών συνεχίστηκε και στο αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα με αποτέλεσμα να συγκεντρωθούν περί τις 2.000 και το ψήφισμα κατατέθηκε στη Βουλή την 1η του Δεκέμβρη του 1893. Το ιστορικό της παράδοσης του ψηφίσματος στη Βουλή το περιγράφει ο ίδιος ο Καλλέργης στο φύλλο 30 του «Σοσιαλιστή», που κυκλοφόρησε στις 2 του Γενάρη του 1894. Γράφει ο Καλλέργης: «Εις τας αρχάς Δεκεμβρίου (σ.σ. του 1893) υπέβαλον ψήφισμα εις τον πρόεδρον της Βουλής κατ’ εντολήν του Κεντρικού Σοσιαλιστικού Συλλόγου, το οποίον είχον εγκρίνει την 2αν Μαΐου 1893 οι σοσιαλισταί και εν γένει οι υπό μισθόν πάσχοντες Αθηνών – Πειραιώς, ζητούντες δι’ αυτού μικράν βελτίωσιν της αθλίας αυτών ζωής. Μετά την επίδοσιν του ψηφίσματος ανήλθον εις το θεωρείον των δημοσιογράφων και ανέμενον μετ’ ανυπομονησίας την ανάγνωσιν αυτού. Αλλά το προεδρείον ησχολείτο εις την ανάγνωσιν ετέρων αναφορών προερχομένων εκ διαφόρων προσώπων και πραγματευομένων κατά το μάλλον και ήττον περί ανέμων και υδάτων. Αμα είδον εγώ την πράξιν αυτήν του προέδρου και μάλιστα ότε παρετήρησα να δεικνύη το περί ου ο λόγος ψήφισμα εις τους περί το προεδρείον βουλευτάς εμπαικτικώς, ωργίσθην και ανεφώνησα λέξεις τινάς διά να ελκύσω την προσοχήν των βουλευτών και των δημοσιογράφων. Αμα τη αναφωνήσει των λέξεων εκείνων οργίζεται ο πρόεδρος, κρούει ακαταπαύστως τον κώδωνα, διατάσσει την σύλληψίν μου. Οι στρατιώτες της φρουράς έρχονται αμέσως, με συλλαμβάνουν και κτυπούντες με αγρίως διά των κοπάνων των όπλων των με οδήγησαν εις το δεύτερον αστυνομικόν τμήμα, ένθα επί δύο ημέρας και δύο νύκτας παρέμεινα».
Ο Καλλέργης ξυλοκοπήθηκε από τα όργανα της τάξεως και δικάστηκε σε 12 ημέρες φυλάκιση. Ετσι, έληξε η πρώτη στην Ελλάδα Εργατική Πρωτομαγιά και τα γεγονότα που συνδέθηκαν με αυτή, από κάθε άποψη αποτελούν σταθμό στην ιστορία του ελληνικού εργατικού κινήματος.
Τον επόμενο χρόνο, το 1894, Καλλεργικοί, Δρακουλικοί και Αναρχικοί παίρνουν την απόφαση να γιορτάσουν όλοι μαζί την Πρωτομαγιά. Η εκδήλωση σημείωσε τεράστια επιτυχία με τη συμμετοχή πάνω από 6.000 ατόμων.
